Çevresel Sinir Sistemi

Çevresel sinir sistemi, reseptörler aracılığı ile iç ve dış ortamdan aldığı bilgileri merkezi sinir sistemine, merkezi sinir sisteminin verdiği emirleri ise ilgili kas ve bezlere iletir. Çevresel sinir sistemi, beyin ve omurilik dışındaki sinirlerden oluşur. Beyin ve omurilik omurilikten çıkan bu sinirler duyu sinirleri ve motor sinirlerdir. Çevresel sinir sistemi, vücuda yayılmış sinirler ile bu sinirlerin hücre gövdelerinin oluşturduğu küme şeklindeki sinir düğümlerini (ganglion) içerir.

Beyinden 12 çift sinir çıkar. Bu sinirler özellikle baştaki duyu organları ile baş ve boyun bölgesindeki kasların çalışmasını düzenler. Aynı zamanda iç salgı bezleriyle de bağlantılıdır. En önemli sinir 10. çift beyin siniri olan vagus siniridir. Vagus siniri, kalp, akciğer, pankreas, mide ve bağırsakların çalışmasını düzenler.

Omurilikten ise 31 çift sinir çıkar. En önemlisi bacaklara giden siyatik sinirlerdir.

Çevresel sinir sistemindeki sinirler, görev ve işleyiş bakımından somatik sinir sistemi ve otonom sinir sistemi olarak iki grupta incelenir.

                     
1. Somatik sinir sistemi:
Beynin kontrolü altında, istemli hareketleri yöneten motor sinirler ve duyu sinirlerinden oluşan sinir sistemidir. Bu sinirlerin akson çapları geniştir ve miyelinlidir. Sinirlerin hücre gövdeleri merkezi sinir sisteminde bulunur. Aksonlar ise doğrudan istemli kaslara gider. İskelet kaslarının çalışmasını düzenleyerek yazı yazma, koşma gibi bilinçli davranışları kontrol eder.

2. Otonom sinir sistemi:
Bu sistem istemsiz çalışır. Bazı salgı bezlerinin ve iç organların çalışmasını düzenler. Yalnızca miyelinsiz motor sinirlerden oluşur. Otonom sinir sistemi sempatik ve parasempatik sinirlerden oluşur. Sempatik ve parasempatik sinirler iç organlara bağlıdır. İki sinirin birbirine zıt (antagonist) çalışması ile iç organların faaliyetlerinde düzen ve denge sağlanmış olur. Otonom sinirler çalışıyorsa beyin zarar görse de insan yaşamını sürdürebilir. Ancak bilinçli davranışların hiçbirini yapamaz. Bu durum bitkisel hayat olarak tanımlanır.

a. Sempatik sinirler: Omurilikten çıkan bu sinirler genel olarak organların çalışmasını hızlandırır. Örneğin, kalp atışını hızlandırır, kan basıncını ve kanda glikoz miktarını arttırır. Buna karşın mide ve bağırsak hareketlerini yavaşlatır.

b. Parasempatik sinirler: Parasempatik sisteme ait sinirlerin bir kısmı omurilikten, bir kısmı beyinden çıkar. Omurilikten çıkan sinirler, solunum ve dolaşım faaliyetlerini yavaşlatırken sindirim sistemini hızlandırır.