Boşaltım Sistemi

Canlıların vücutlarındaki fazla suyun, mineral tuzların ve metabolizma reaksiyonları sonucu oluşan atık maddelerin organizmadan uzaklaştırılmasına boşaltım, boşaltımı gerçekleştiren yapılara da boşaltım sistemi denir.

İnsanda boşaltım sistemi; böbrekler, idrar kanalları (üreter), idrar torbası (mesane) ve idrar boşaltım kanallarından (üretra) oluşur.

Böbrekler:

İnsanlarda yaklaşık olarak 10-12 cm uzunluğunda, ortalama 160 g ağırlığında ve fasulye tanesi şeklinde iki böbrek vardır. Dış kısmı bağ dokudan oluşan ince bir zarla çevrili olan böbrekler, karın boşluğunun arka tarafında, bel hizasında ve omurganın iki yanında yerleşmiştir. Böbreğin boyuna kesitinde üç kısım ayırt edilir. Dışta koyu kırmızı renkte kabuk (korteks) bölgesi, içte yumuşak ve açık renkli öz (medulla) bölgesi bulunur. Böbreğin orta kısmında ise idrar kanalının çıktığı geniş bir çukur alan bulunur. Bu bölge havuzcuk olarak adlandırılır. Havuzcuk idrar toplama kanallarının sonlandığı kısımdır.

Böbreklerin yapı ve görev birimine nefron denir. Her böbrekte yaklaşık 1 milyon nefron bulunur. Nefronlar, ince uzun boşaltım kanalı ve kılcal kan damarı yumağı olan glomerulustan oluşur. Glomerulus, boşaltım kanlının kapalı ucunun genişleyerek kese şeklinde oluşturduğu Bowman kapsülü ile çevrilmiştir. Glomerulus ve Bowman kapsülünün birlikte oluşturduğu yapıya malpigi cisimciği denir. Bu yapılar böbreğin kabuk bölgesinde yer alır.

Bowman kapsülünün devamı olan boşaltım kanalı kabuk bölgesinde kıvraımlar yaparak proksimal tüp adını alır. Bu kanal öz bölgesine inerek "U" şeklindeki henle kanalını, tekrar kabuk bölgesine çıkarak daha az kıvrımlı olan distal tüpü meydana getirir. Distal tüp, idrar toplama kanalına bağlanır. İdrar toplama kanalları öz bölgesinde malpigi piramitlerini oluşturur. Bu kanallar böbreğin ortasındaki havuzcuk denilen bölgeye bağlanır. Havuzcuk ise böbrekten çıkan idrar kanalına açılır.

Her böbreğe aorttan ayrılan bir böbrek atardamarı girer. Böbrek atardamarı pek çok kola ayrılarak nefronlara kan getiren getirici atardamarları oluşturur. Getirici atardamar, Bowman kapsülü içindeki glomerulus yumağını oluşturan kılcallara ayrılır.

Glomerulustan ayrılan kılcallar birleşerek götürücü atardamarı oluşturur. Götürücü atardamar böbrek kılcallarını oluşturarak nefron kanalcıklarını sarar. Kanalcık etrafındaki kılcal damarların bir araya gelmesiyle oluşan böbrek toplardamarı ise böbrekten çıkarak kanı kalbe götüren alt ana toplardamara bağlanır.

Glomerulus kılcalları iki atardamar arasında bulunduğundan yüksek ve sabit kan basıncına sahiptir. Bu nedenle vücut hücrelerinden farklı olarak iki katlı yassı epitel dokudan oluşmaktadır. Bu yapı hem yüksek kan basıncına dayanıklılığı sağlar hem de glomerulus kılcallarından kan hücrelerinin, büyük kan proteinlerinin ve yağ moleküllerinin Bowman kapsülüne geçişini engeller.

İdrar kanalları:
İdrar kanallarının her birinin uzunluğu 25 cm'dir. İdrar kanalları böbreklerin havuzcuk bölgesinden çıkar ve idrar torbasına bağlanır. İdrar kanalının idrar torbasına bağlandığı yerde tek yöne açılan ve idrarın tekrar idrar kanalına geçmesini önleyen kapakçıklar vardır.

İdrar torbası:
Kaslı bir yapı olan idrar torbası kasık bölgesinde yer alır. Esnek bir yapıya sahip olduğundan 1-1,5 L idrar alabilir. Genelde 250-300 cm³ ü dolunca idrar torbasının kasları uyarılır ve boşaltım isteği doğar.

İdrar boşaltım kanalı:
İdrarın idrar torbasından dışarı atıldığı açıklıktır. İdrar torbası kasılarak idrarın üretradan dışarı atılmasını sağlar.