Plastitler

Bitki ve alg hücrelerinde bulunur ve besin üretimi (fotosentez), renk oluşumu, besin depolanması gibi farklı olaylardan sorumludur. Kloroplast, kromoplastlar, lökoplastlar olmak üzere iç çeşittir. Kloroplastlar ve kromoplastlar farklı tipte ve yapıda pigment maddeleri (renk maddeleri) içerir. Ancak lökoplastlar pigment bulundurmaz.

Kloroplastlar:
Bitkilerde, fotosentez olayının gerçekleştiği önemli bir organeldir. Tek hücreli bir canlı olan öglena da kloroplast organeline sahiptir. Sahip olduğu yeşil renkli klorofil pigmenti sayesinde güneş ışığının yardımıyla su ve karbondioksitten besin (glikoz) ve oksijen üretir. Bitkinin yeşil kısımlarında özellikle de yapraklarında yoğun olarak bulunur.

Kloroplast organeli iki katlı zarla çevrilidir. Hem dış hem de iç zar düz bir yapıya sahiptir. Kloroplastların iç kısmını, yapısı belli oranda sitoplazmaya benzeyen stroma adı verilen jelimsi bir sıvı doldurur. Stromada organik ve inorganik moleküller ile kendine ait DNA, RNA ve ribozomları bulunur.

Kloroplastlar, mitokondriler gibi kendine ait DNA'ya sahip olduğu için hücre bölünmesine bağlı olmaksızın çekirdek kontrolünde çoğalabilir. Stromada aynı zamanda yassı kesecikler şeklinde düzenlenmiş bir iç zar sistemi daha vardır. Bu yapıya tilakoit zar sistemi denir. Bitki yapraklarına yeşil rengi veren klorofil pigmenti tilakoit zarların yapısında bulunur. Bu yassı keseciklerin üst üste dizilmesi ile oluşan yapıya granum adı verilir. Stroma içerindeki granum toplulukları da grana olarak adlandırılır. Elektron mikroskobu ile incelendiğinde granalar üst üste sıralanmış madeni paralar gibi görünür. Fotosentezin elektron taşınım reaksiyonları tilakoit zar sistemi üzerinde, karbondioksit bağlama reaksiyonları ise stroma içinde meydana gelir. Fotosentez sırasında ışık enerjisi yardımıyla üretilen ATP'ler besin sentezinde kullanılır. Kloroplastlarda üretilen ATP molekülleri sadece fotosentezde kullanılır.

Kromoplastlar:

Başta çiçek ve meyveler olmak üzere bitkinin çeşitli bölgelerini rengini oluşturan plastitlerdir. Kromoplastların yapısında farklı renkleri oluşturan pigment maddeleri bulunur. Örneğin ksantofiller limon, muz ve armut gibi meyvelerin kabuğuna sarı rengi verir. Likopen domates ve kırmızı biberin kabuğundaki kırmızı rengin oluşumundan sorumludur. karoten ise havuca turuncu rengini veren pigmenttir. Kloroplastlar ve kromoplastlar çeşitli faktörlerin etkisiyle birbirine dönüşebilirler. Örneğin olgunlaşmamış domates yeşil renklidir yani klorofil pigmenti içerir. Ancak olgunlaştıkça domatesin dokusundaki kloroplastlar, klorofillerini kaybederek likopen içeren kromoplastlara dönüşür ve domates kırmızı rengini alır.

Lökoplastlar:

Pigment içermeyen plastitlerdir. Bitkinin ışık görmeyen kök ve toprak altı gövde gibi kısımlarında bulunduğu gibi kuvvetli ışık gören yaprakları ve tohumlarında da bulunur.

Lökoplastlar özellikle nişasta depo etmek için özelleşmiş plastitlerdir. Bitkiler, fotosentez ile ürettikleri glikozun fazlasını nişastaya dönüştürerek yapraklarındaki kloroplastlarda depo eder. Bu tip nişastaya geçici nişasta adı verilir. Geçici nişastanın yapraktaki ömrü yaklaşık 24 saattir. Çünkü gereksinim duyulduğunda tekrar glikoza dönüştürülerek hücrelerde kullanılır. Fotosentezle üretilen glikozun bir kısmı da depo organlarına taşınır ve nişastaya dönüştürülerek lökoplastlarda depo edilir. Bu tip nişastaya da daimi nişasta adı verilir. Örneğin günlük yaşantıda besin olarak sıkça tüketilen tahıl tohumları ve patates yumrusu nişasta bakımından oldukça zengindir.

Lökoplastların yapısında çok az miktarda yağ ve protein de bulunur. Lökoplastlar ışığın etkisiyle kloroplastlara dönüşebilir. Örneğin bir patates aydınlık bir ortama koyulduğunda lökoplastlar, kloroplastlara dönüşmeye başlar ve patatesin üzerinde yeşil renkli bölgeler oluşur.