Çekirdek (Nukleus)

Hücrenin yönetim ve kalıtım merkezi olan çekirdek, Küremsi ve oval bir şekle sahiptir. Genellikle hücrenin merkezinde bulunur. Canlılar arasında hücrenin çekirdeğe sahip olup olmaması ve çekirdek sayısı bakımından farklılıklar bulunur. Örneğin birçok hücrede sadece bir tane çekirdek bulunurken olgun alyuvar hücrelerinin çekirdeği yoktur. Buna karşın çizgili kas hücrelerinde birkaç tane, paramesyumda ise iki tane çekirdek bulunur. Bazı hücrelerde de ilk oluştukları dönemde bir çekirdek bulunmasına rağmen hücrenin olgunlaşma süreci ilerledikçe çekirdeğin kaybolduğu görülür. Memelilerdeki kırmızı kan hücreleri (alyuvar) ve bitkilerdeki trake hücreleri buna örnek olarak verilebilir. Prokaryot hücrelerde çekirdek bulunmaz ancak kalıtım maddesi (DNA), hücre sitoplazmasının belli bir bölgesinde yoğunlaşmış olarak bulunur.

Genel olarak çekirdek; çekirdek zarı, çekirdekçik, çekirdek plazması, kromatin iplikleri olmak üzere dört kısımdan oluşur.

Çekirdek Zarı (Karyolemma):
Çekirdeğin etrafı çift zarla çevrilidir. Çekirdeğin zarında bulunan kanallar por adı verilir. Bu porlar, hücre zarındaki porlardan daha büyüktür ve mRNA gibi büyük moleküllerin sitoplazmaya geçmesini sağlar. Bunun dışında çekirdeğin dış zarının yüzeyinde protein sentezinden sorumlu olan ribozomlar da bulunur. Çekirdek zarı hücre bölünmesi sırasında dağılır. Ancak bölünme tamamlandıktan sonra tekrar oluşur.

Çekirdek Plazması (Karyoplazma):
Çekirdek içindeki sıvı kısımdır. Sitoplazma sıvısı gibi yarı akışkan bir yapıya sahiptir. Çekirdeğin içindeki bütün yapılar bu sıvı ortamda yerleşim gösterir.

Çekirdekçik (Nukleolus):
Mikroskopla incelendiğinde çekirdek içerisinde koyu renkli ve diğer kısımlara göre daha yoğun görülen kısımdır. Çekirdekçiğin zarı yoktur. Ribozomun ve rRNA'nın üretim yeridir. Çekirdek zarı gibi çekirdekçik de hücre bölünmesi sırasında kaybolur ve sonra tekrar oluşur.

Kromatin İplikleri:
Hücre bölüme aşamasında olmadığında çekirdek plazmasını bir ağ gibi saran dağınık, uzun ve ipliksi yapıya kromatin denir. Ökaryot hücrelerde ve arkelerin kromatin ipliklerinde histon proteini bulunur. Kromatin iplikleri DNA içerir ve canlıların kalıtsal özelliklerinin belirlenmesinde görevlidir. Bölünme sırasında kromatin iplikleri yoğunlaşarak (kısalıp kalınlaşarak) kromozomları oluşturur. Hücre bölünmesi tamamlandıktan sonra kromozomlar tekrar kromatin iplikleri haline dönüşür.