Sitoplazma ve Organeller: Ribozom

Sitoplazma ve Organeller

Çekirdek ile hücre zarı arasını dolduran kısımdır. Sitoplazma yumurta akı kıvamındadır ve %70-90 oranda su bulunur. Sitoplazmanın yapısında suyun yanı sıra proteinleri yağlar, karbonhidratlar, enzimler, hormonlar, vitaminler, çeşitli mineraller ve tuzlar da bulunur. Yaşamsal faaliyetlerin bir kısmı sitoplazmada meydana gelirken bir kısmı organel adı verilen özelleşmiş yapılarda gerçekleşir.

Sitoplazma içinde bulunan ve yaşamsal faaliyetlerin (solunum, beslenme, boşaltım vb.) yerine getirilmesinden sorumlu olan yapılara organel denir. Organeller; şekil, büyüklük ve yapı bakımından birbirinden farklılık gösterir. Bazı oraganeller sadece bitki hücrelerinde, bazıları da sadece hayvan hücrelerinde bulunur. Örneğin kloroplastlar hayvan hücrelerinde bulunmazken sentrozom ve lizozom gelişmiş bitki hücrelerinde bulunmaz. Ancak organellerin büyük kısmı hem bitki hem de hayvan hücrelerinde bulunur. Bazı organellerin çevresini saran bir zar sistemi bulunmazken bazılarının çevresi bir veya iki katlı zarla çevrilmiştir.

Ribozom :

Tüm canlılarda bulunan zarsız bir organeldir. Ribozom organeli birbirini tamamlayan iki alt birimden oluşur. Bunlara büyük ve küçük alt birim adı verilir. Bu birimlerin her biri protein ve r-RNA moleküllerinden meydana gelmiştir. Ribozom canlı hücrelerde protein sentezinin gerçekleştiği organeldir. Bu nedenle protein sentez hızının yüksek olduğu genç hücrelerde ve görevi salgı üretmek olan hücrelerde daha fazla sayıda ribozom bulunur. Prokaryot hücrelerde ribozomlar sitoplazmada serbest olarak bulunur. Ökaryot hücrelerde ise sitoplazmada serbest olarak bulunabildiği gibi kloroplast ve mitokondri organellerinin içinde endoplazmik retikulum ve çekirdek zarının dış yüzeyinde de bulunur.

Ribozom, DNA'dan gelen şifreler (m-RNA) doğrultusunda protein sentezi yapar. Her bireyin DNA'sı kendine özgü olduğundan sentezlenen proteinler de o bireye özgüdür. Bu nedenle hücrelerde sentezlenen proteinler yapısal olarak büyük çeşitlilik gösterir. Örneğin tipik bir memeli hücresinde 10.000'den fazla farklı protein molekülü bulunduğu tespit edilmiştir. Hücrede protein sentezi gerçekleşeceği zaman ribozomun büyük ve küçük alt birimleri bir araya gelir. Protein sentezinin yoğun olduğu zamanlarda birden fazla miktarda ribozom bir araya gelerek poliribozomları (polizom) oluşturur. Bu sayede kısa sürede aynı proteinden çok fazla miktarda üretilmiş olur. Mitokondri ve plastitlerin de kendilerine ait ribozomları vardır.